Thân Nhân Trung, tác giả câu nói nổi tiếng ” Hiền tài là nguyên khí quốc gia”
Câu nói nổi tiếng trên là của vị Tiến sĩ triều Lê, Phụng trực đại phu, Hàn lâm viện thừa chỉ, Đông các đại học sĩ Thân Nhân Trung vâng mệnh vua Lê Thánh Tông soạn bài ký cho tấm bia Văn Miếu, tại Quốc Tử giám, cách đây 524 năm (1484- 2008), đã khẳng định vai trò của nhân tài trong việc hưng thịnh đất nước:”Hiền tài là nguyên khí quốc gia, nguyên khí thịnh thì đất nước mạnh và càng lớn lao, nguyên khí suy thì thế nước yếu mà càng xuống thấp. Bởi vậy các bậc vua tài giỏi đời xưa, chẳng có đời nào lại không chăm lo nuôi dưỡng và đào tạo nhân tài bồi đắp thêm nguyên khí”
Thân Nhân Trung Con Người Của Thời đại Lê Thánh Tông
Thân Nhân Trung Con Người Của Thời đại Lê Thánh Tông
Thân Nhân Trung Con Người Của Thời đại Lê Thánh Tông
Câu nói nổi tiếng trên là của vị Tiến sĩ triều Lê, Phụng trực đại phu, Hàn lâm viện thừa chỉ, Đông các đại học sĩ Thân Nhân Trung vâng mệnh vua Lê Thánh Tông soạn bài ký cho tấm bia Văn Miếu, tại Quốc Tử giám, cách đây 524 năm (1484- 2008), đã khẳng định vai trò của nhân tài trong việc hưng thịnh đất nước:“Hiền tài là nguyên khí quốc gia, nguyên khí thịnh thì đất nước mạnh và càng lớn lao, nguyên khí suy thì thế nước yếu mà càng xuống thấp. Bởi vậy các bậc vua tài giỏi đời xưa, chẳng có đời nào lại không chăm lo nuôi dưỡng và đào tạo nhân tài bồi đắp thêm nguyên khí”
Thân Nhân Trung Con Người Của Thời đại Lê Thánh Tông
Thân Nhân Trung đỗ đại khoa vào năm 1469, lúc ông đã trên 50 tuổi, là khá muộn so với nhiều người khác, ông đã phải mất gần 40 năm mới đạt được học vị cuối cùng của khoa cử phong kiến. Tuy muộn, nhưng ông lại gặp may, có một sự kiện quan trọng có tác dụng quyết định cuộc đời hoạt động giúp nước của Thân Nhân Trung, đó là việc Lê Thánh Tông lên ngôi Hoàng đế, mở ra một thời kỳ thịnh đạt mới trong sự nghiệp nhà Lê, đồng thời cũng tạo điều kiện cho Thân Nhân Trung có cơ hội phát huy tài năng và hoài bão của mình. Dưới triều Lê Thánh Tông, nhà nước phong kiến độc lập Việt Nam bước vào một thời kỳ phát triển mới trong đó mọi mặt chính trị, kinh tế, văn hoá giáo dục đều đạt tới đỉnh cao. Cuộc gặp gỡ giữa “minh quân” Lê Thánh Tông và “lương tướng” Thân Nhân Trung quả không phải là diều dễ gì trong cuộc đời một con người, nhất là dưới chế độ phong kiến và đây là bước ngoặt quyết định sự nghiệp của Thân Nhân Trung. Từ đây, ông sẽ mang hết tâm lực của mình ra để đền đáp tấm ơn tri ngộ đối với vị “vua hiền” và ngược lại vị vua hiền cũng đã biết dùng đúng tài năng của ông để ông trở thành một danh thần về văn hoá và chính trị nổi tiếng một thời.
Như đã nói, Thân Nhân Trung được triều đình tin dùng trong việc tuyển chọn nhân tài và đào tạo nhân tài cùng các công việc quan trọng khác trong triều. Các kỳ thi hương, thi hội ông đều có đóng góp tích cực, việc xem xét bài vở của các thí sinh, vua đều giao cho Thân Nhân Trung xem xét đọc duyệt để trình lên. Uy tín và vai trò của Thân Nhân Trung càng được đề cao vào năm 1493, khi ông được giữ chức Hàn lâm viện thừa chỉ, Đông các đậi học sĩ kiêm Quốc Tử Giám Tế tửu. Với trọng trách này, Thân Nhân Trung lại càng phải tăng thêm trách nhiệm chăm lo vun trồng cho sự nghiệp nhân tài của đất nước. Khẳng định tầm quan trọng của nhân tài đối với quốc gia, Thân Nhân Trung không quên vai trò của triều đình phong kiến trong việc ” chăm lo nuôi dưỡng và đào tạo nhân tài, bồi đắp thêm nguyên khí” (Dục tài, thủ sĩ bồi thực nguyên khí). Về tầm quan trọng của việc giáo dục, việc nuôi dưỡng nhân tài, trongBài ký đề tên Tiến sĩ khoa Đinh Mùi(1487), Thân Nhân Trung viết:” Trời mở cuộc thịnh trị thái bình ức vạn niên cho nước nhà, ắt sinh ra các bậc hiền tài để nước nhà sử dụng. Bởi vì, nền giáo dục thịnh trị là gốc ở việc có người tài, người hiền tài đông đảo là do giáo dưỡng …Kính nghĩ: Thánh triều ta, đức Thái Tổ Cao Hoàng đế (Lê Lợi), thuở đầu mở cuộc cách tân khai sáng, đã lấy việc xây dựng nhà học, bồi dưỡng nhân tài là nhiệm vụ hàng đầu”.
Thân Nhân Trung Con Người Của Thời đại Lê Thánh Tông
Muốn bồi dưỡng nhân tài, theo Thân Nhân Trung, người trên phải biết lo cho dân, lo việc nước, khiến cho nước mạnh, dân giàu. Ông viết: ” Trị nước càng thịnh vượng lòng càng phải thận trọng, càng phải lo cho dân, chăm chỉ chính sự hàng ngày nơm nớp lo lắng” là muốn người ở ngôi cao phải luôn ghi nhớ. Trong lời bình “Đạo làm vua” của Lê Thánh Tông trong khuôn khổ hội Tao Đàn do chính Lê Thánh Tông làm Đô Nguyên suý và Thân Nhân Trung làm Phó Đô Nguyên suý, ông đã nói rõ điều tâm đắc của mình:”Nay đức Thánh thượng lại lấy mùa màng tươi tốt làm điềm lành, điều ấy khác hẳn hạng khoe lạ vô ích, và phổ và lời ca là có ý giữ gìn sự cần cù cẩn trọng mãi không thôi…Bắt đầu đặt vấn đề như thế thì đó là một vị vua khiêm tốn”.
Tư tưởng xuyên suốt con người Thân Nhân Trung, kể cả trong văn chương dù làm trong lúc vua tôi ngâm vịnh, có tính thù tạc, người đọc vẫn thấy ở ông một tấm lòng yêu nước thương dân sâu xa, một ý thức trách nhiệm cao với dân, với nước, một đòi hỏi cao về đạo đức đối với mọi người, ngay cả với bậc đế vương.Thân Nhân Trung không chỉ là một vị quan đại triều có uy tín về đức độ và tài năng mà ông còn là nhà giáo dục mẫu mực của thời đại. Ông là tấm gương sáng về tinh thần hiếu học để gia đình, con cháu và quê hương noi theo. Hai người con và cháu đều có ý chí học tập và đỗ đại khoa (Thân Nhân Tín, con cả; Thân Nhân Vũ, con thứ và Thân Cảnh Vân, là cháu của Thân Nhân Trung). Điều đó được ghi nhận như sau:
- – Thân Nhân Vũ, đỗ khoa Tân Sửu, Hồng Đức 12 (1481).
- – Thân Cảnh Vân, 25 tuổi đỗ Đệ nhất giáp Tiến sĩ Cập đệ tam danh khoa Kỷ Mùi, Hồng Đức thứ 18 (1487)
- – Thân Nhân Tín, 52 tuổi, đỗ đệ tam giáp Đồng tiến sĩ xuất thân khoa Canh Tuất, Hồng Đức 21 (1490)
Cũng trong thời gian này, quê hương Yên Ninh của Thân Nhân Trung, có Nguyễn Lễ Kính đỗ khoa thi 1475, Ngô Văn Cảnh đỗ khoa thi 1481 cùng khoa với Thân Nhân Vũ. Vua Lê Thánh Tông, dành sự ngợi ca sự thành đạt của gia đình ông như sau: “Thập Trịnh đệ huynh quí hiển Nhị Thân phụ tử mộc ân vinh”(Mười anh em nhà họ Trịnh nối nhau quí hiển Hai cha con họ Thân tắm gội ân vinh)
Câu nóiHiền tài là nguyên khí quốc giacủa Thân Nhân Trung không chỉ dừng lại trong xã hội thời Lê mà câu nói ấy đối với chúng ta vẫn còn nguyên giá trị, khi giáo dục đang trở thành quốc sách hàng đầu, khi văn hoá, khoa học và đội ngũ trí thức đang giữ một vai trò cực kỳ quan trọng trong sự nghiệp kiến quốc đất nước hôm nay.
